Sporen van oorlog25

Oost-Azië was een van de meest wrede slachtvelden van de Tweede Wereldoorlog. Het conflict daar verwoestte miljoenen levens en liet degenen die overbleven met een erfenis van verdriet en bitterheid achter die in veel gevallen tientallen jaren duurde.
Tot de minst gehoorde stemmen uit die tijd behoren de overlevenden van de gevangenkampen van het Japanse militaire bestuur in de gebieden die het land veroverde in het kader van zijn 'Groot-Oost-Aziatische co-welvaartsgebied'.

In het boek en de tentoonstelling Traces of War interviewde en fotografeerde Jan Banning 24 van de Nederlandse en Indonesische overlevenden die gedwongen werden te werken aan de aanleg van de Japanse militaire spoorwegen in Birma en Sumatra. Zestien van hen waren krijgsgevangenen, de andere acht waren burgerlijke dwangarbeiders. De beklemmende beelden laten hen zien hoe ze werkten, naakt vanaf hun middel. De woorden wekken met een feitelijke onverschilligheid de ellende op van hun voortdurende besef van de dood. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ze na hun ervaringen tot nu toe niet graag over hun beproevingen hebben gepraat.

Nederlandse, Britse, Australische en Amerikaanse krijgsgevangenen en meer dan een kwart miljoen Aziaten - de zogenaamde romusha's - werden door de Japanners gedwongen aan de spoorwegen te werken. Ze werkten in wanhopige omstandigheden. Minstens de helft van de romusha's overleefde de beproeving niet.

De Birmaanse spoorlijn werd tussen juli 1942 en oktober 1943 aangelegd, vooral om de Japanse militairen te voorzien van veiliger en sneller transport van troepen, materieel en voorraden van en naar het front langs de grens tussen Birma en India. De bouw van de Sumatra-spoorlijn begon in 1943 en was, ironisch genoeg, voltooid op de dag dat de oorlog eindigde, 15 augustus 1945. Praktisch gezien werd het nooit voor iets anders gebruikt dan het vervoer van de slavenarbeiders die het gebouwd hadden.

Jan Banning's grootvader overleefde de Burma-spoorlijn en zijn vader de Sumatra-spoorlijn.