Waarom De Beeldunie niet meer mee doet en we andere bureaus oproepen dat ook niet te doen.

Vijf jaar geleden werden we als jong agentschap door het ministerie van Algemene Zaken uitgenodigd om mee te doen aan de aanbesteding van beeldbankfotografie. Voordat de overheid besloot om fotografie Europees aan te besteden waren er contracten met ANP en Hollandse Hoogte en kon voor de overige beeldbehoefte de markt zijn werk doen. In 2017 besloot Algemene Zaken de gecombineerde fotobehoefte van de Rijksoverheid bij elkaar te vegen en aan te besteden. Daarvoor is een zorgvuldige marktverkenning verplicht. We waren wel vereerd dat we zo snel als serieuze marktpartij werden gezien.

We schreven in voor het illustratieve perceel, daarin werd met drie partijen een contract afgesloten: Hollandse Hoogte (HH), de Nationale Beeldbank (NB) en wij, De Beeldunie. Maar binnen een half jaar waren HH en NB overgenomen door ANP, de leverancier van nieuwsfotografie. Er was nog maar één enorm grote concurrent over die bovendien al langere tijd leverancier was. We merkten meteen dat onze omzet bij het Rijk terugviel. Die zou daarna niet echt meer herstellen.

In juni vorig jaar kondigde Algemene Zaken de nieuwe fotografie-aanbestedingen aan. Er werden veel kritische vragen gesteld. Aanvankelijk zou nieuwsfotografie niet worden aanbesteed omdat de marktverkenning uitwees dat er sprake is van een monopolist (ANP). Na die kritiek is die aanbesteding voor nieuwsfotografie toch aangekondigd. Ook waren de illustratieve beeldbank- en de opdrachtfotografie samengevoegd, die zijn nu weer apart. Alleen kunnen fotografen nu toch niet meer zelfstandig meedingen naar opdrachtfotografie. Hoe zorgvuldig kan de marktverkenning zijn geweest, als je zo snel de aanbestedingen op zulke essentiële punten weer aanpast?

Het samenvoegen van verschillende opdrachten en diensten heet categorisering of clustering in ambtenarenjargon en dat is een omstreden onderwerp

Het samenvoegen van verschillende opdrachten en diensten heet categorisering of clustering in ambtenarenjargon en dat is een omstreden onderwerp. Over clustering in het kader van opdrachtfotografie was al eerder ophef. In 2017 had Algemene Zaken al eens geprobeerd om de opdrachtfotografie geclusterd onder te brengen bij een bureau. Die ambitie werd geblokkeerd door een unaniem aangenomen Tweede Kamer-motie van Mei Li Vos. De motie was ingegeven door een uitspraak van het Hof Leeuwarden die bevestigde dat clustervorming niet zonder meer is toegestaan. Toch zet Algemene Zaken haar plannen weer door.

Het is een hardnekkig misverstand dat zelfstandige onderdelen van één overheidsinstantie (of in dit geval zelfs de hele Rijksoverheid) verplicht zouden zijn gelijksoortige opdrachten of diensten te bundelen en aan te besteden. Voor het samenvoegen van opdrachten van de verschillende ministeries en departementen moet Algemene Zaken met goede redenen komen en die bovendien duidelijk toelichten. Van wezenlijk belang is de samenstelling van de relevante markt. Zo moeten er voldoende potentiële inschrijvers zijn om mededinging te blijven waarborgen en concurrentie niet merkbaar te beperken. Je kunt je afvragen of dat voldoende nauwkeurig naar gekeken is. Eerder slokte ANP al snel de concurrentie voor illustratieve fotografie op.

Ook deze keer is het de vraag of voldoende rekening is gehouden met de markt. In antwoord op kamervragen beschreef Rutte dat fotografen momenteel gebukt gaan onder administratieve lasten. Om nu die lasten voor fotografen te verlichten ziet Algemene Zaken als enige oplossing de opdrachten te clusteren en bij één bureau onder te brengen. Bovendien is het alleen een lastenverlichting op papier want het gaat aldus de Minister-president om bijvoorbeeld portretrecht, de AVG en het gemetadateerd aanleveren van foto’s. Maar dat bureau is niet aanwezig bij de shoot, en dus zal de benodigde informatie toch van de fotograaf moeten komen. Het is, volgens onze Minister-president, aanleiding om het tarief voor de fotograaf ook nog eens te verlagen. Het efficiëntiedenken leidt er toe dat de overheid de mens uit het oog verliest.

Momenteel werken er 39 fotografen voor diverse opdrachtgevers bij verschillende ministeries. Die opdrachtgevers hebben, vaak in samenspraak met de fotografen, een bepaalde stijl ontwikkeld voor terugkerende communicatie-uitingen en kiezen weloverwogen voor een bepaalde fotograaf met een bepaalde signatuur. Het draait allemaal om vertrouwen, ervaring, kwaliteit en service. Het doorknippen van deze menselijke verbindingen is schadelijk voor al die aspecten.

Het is een grove onderschatting van de creativiteit en het vakmanschap van de fotografen en opdrachtgevers. Alsof iedereen maar inwisselbaar is. Prof. dr. Irene van Staveren, econoom, schreef al eens een column over juist dit effect naar aanleiding van een fotografie-aanbesteding bij een technische universiteit. Wij sluiten ons graag bij haar aan: Laat marktwerking toch de menselijke maat houden.

Dat Algemene Zaken bij de marktverkenning voor beeldbankfotografie in 2017 de plank heeft misgeslagen is wel duidelijk. Ze verstevigde daarmee de monopolie positie van ANP. Nu, vijf jaar later, drukt Algemene Zaken voor de opdrachten haar zin alsnog door en wil deze geclusterd onderbrengen bij een bureau.

Aanbesteding is geen verplichting en zeker niet wanneer het om zulke kleine opdrachten gaat. Het verstoort de markt en ondergraaft de positie van Zzp’ers. Waarom überhaupt aanbesteden? Laat de markt zijn werk gewoon doen.

Wij zijn van mening dat wanneer deze aanbesteding goed tegen het licht wordt gehouden zij de toets van proportionaliteit niet doorstaat. We zullen daarom niet meedoen, meedoen betekent dat Algemene Zaken kan beweren dat deze aanbesteding gezien de marktverhoudingen proportioneel is. “Kijk er zijn verschillende inschrijvers en daarmee is de aanbesteding gerechtvaardigd.” We roepen ook andere bureaus op om niet mee te doen. Dan is de aanbesteding mislukt en kunnen we, verlost van de dwang van de aanbesteding, gewoon op eigen kracht concurreren. En kunnen beeldgebruikers en opdrachtgevers in alle vrijheid kiezen voor de foto en de fotograaf die zij het beste vinden.

Marjon Kuijs

1. http://www.stibbeblog.nl/all-blog-posts/public-law/aanbestedingsrecht-recente-uitspraken-en-adviezen-over-het-clusterverbod/
2. artikel 1.5 en 1.10 lid 2 sub a Aw en de Gids Proportionaliteit
3. Antwoorden van Minister-President Rutte van 1 september 2021, ref 4214026 p.4
4. Antwoorden van Minister-President Rutte van 1 september 2021, ref 4214026 p.4
5. Trouw, 17 juli 2018 Laat marktwerking toch de menselijke maat houden